30 lipca 2020 na stronie Global Compact Network Poland został opublikowany raport „Gospodarka olejami zużytymi – założenia reformy i propozycja ustawy”. Był on głównym tematem śniadania prasowego, które odbyło się tego samego dnia w siedzibie Ministerstwa Rozwoju. Raport zawierający projekt zmiany ustawy o obowiązkach przedsiębiorców w zakresie gospodarowania niektórymi odpadami i o opłacie produktowej oraz niektórych innych ustaw powstał w wyniku współpracy Ministerstwa Rozwoju, Klimatu oraz Finansów i Urzędu Regulacji Energetyki, UN Global Compact Network Poland (GCNP), Polskiej Izby Gospodarczą „Ekorozwój” oraz przedstawicieli branży paliwowej zrzeszonych w Polskiej Organizacji Przemysłu i Handlu Naftowego. Jego istotą jest uszczelnienie systemu gospodarowania olejami odpadowymi, zapobieganie nielegalnemu spalaniu przepracowanych olejów, zmniejszenie skali szarej strefy branży olejowej, a tym samym zwiększenie wpływów do budżetu państwa.

Polska od lat zajmuje niechlubne miejsce w czołówce krajów Unii Europejskiej z najbardziej zanieczyszczonym powietrzem. Jak tłumaczy resort, jednym z powodów takiego stanu rzeczy jest nielegalny proceder ogrzewania budynków przy pomocy spalania złej jakości paliw, na przykład olejów odpadowych, stanowiących pozostałości po zużytych olejach silnikowych. Takie tanie i powszechnie dostępne odpady są niewłaściwie wykorzystywane z uwagi na ich wysoką wartość energetyczną. Szacuje się, że rocznie spalanych jest w ten sposób od kilkudziesięciu do 100 tys. ton olejów, co wiąże się z emisją wyjątkowo toksycznych substancji do atmosfery, m.in. rakotwórczego benzopirenu i powstawaniem smogu.

Jak zwróciła uwagę Minister Rozwoju Jadwiga Emilewicz, nielegalne używanie olejów odpadowych jako olejów opałowych powoduje nie tylko szkody dla środowiska i zdrowia ludzi, ale także przekłada się na rozwój szarej strefy, co powoduje wymierne straty podatkowe. Ministerstwo Rozwoju szacuje, że coroczna strata budżetu państwa powstająca wskutek braku zapłaty opłaty produktowej, VAT, CIT, wyliczona na ok. 150 mln zł, może być wysoce niedoszacowana. Do tej kwoty należy doliczyć jeszcze straty z nieodprowadzonej akcyzy z tytułu nielegalnego użycia olejów odpadowych jako paliw opałowych, w wysokości ok. 182,2 mln zł.

W związku z powyższym, projekt zmiany ustawy o obowiązkach przedsiębiorców w zakresie gospodarowania niektórymi odpadami i o opłacie produktowej oraz niektórych innych ustaw przewiduje nie tylko nowe obowiązki (w tym bardzo istotne i dosyć kontrowersyjne z punktu widzenia warsztatów i sklepów motoryzacyjnych), ale także liczne kary pieniężne. Na projektowaną regulację składają się trzy grupy zmian legislacyjnych, które przeprowadzone mają być w dwóch etapach czasowych:

1. Nowelizacja ustawy z dnia 10 kwietnia 1997 r. – Prawo energetyczne poprzez wdrożenie nadzoru nad rynkiem pierwotnym smarów (etap pierwszy).
2. Nowelizacja ustawy z dnia 11 maja 2001 r. o obowiązkach przedsiębiorców
   w zakresie gospodarowania niektórymi odpadami oraz o opłacie produktowej poprzez doprecyzowanie zasad gospodarowania olejami odpadowymi (etap pierwszy).
3. Nowelizacja ustawy z dnia 11 maja 2001 r. o obowiązkach przedsiębiorców
   w zakresie gospodarowania niektórymi odpadami oraz o opłacie produktowej oraz ustawy
   z dnia 14 grudnia 2012 r. o odpadach poprzez wprowadzenie opłaty depozytowej doliczanej do ceny produktów smarowych (etap drugi).

W pierwszej kolejności, w celu objęcia kontrolą rynku pierwotnego oraz dopuszczenia do działalności wyłącznie wiarygodnych wprowadzających planowany jest obowiązek uzyskania koncesji na wytwarzanie i obrót olejami smarowymi. Warunkiem jej otrzymania będzie uprawdopodobnienie przed Prezesem Urzędu Regulacji Energetyki osiągnięcia odpowiednich poziomów odzysku i recyklingu lub zapłaty opłaty produktowej oraz złożenie przez wnioskodawcę zabezpieczenia w wysokości 2 000 000 zł, które zapewni ściągalność opłaty. Producenci i importerzy będą stale nadzorowani pod względem spełniania wymogów organizacyjnych, technicznych, finansowych i podatkowych. Każde pierwsze wprowadzenie na rynek krajowy oleju smarowego będzie wiązało się z obowiązkiem sprawozdawczym dla paliw ciekłych, co zapewni wiarygodne dane będące podstawą rozliczania kolejnych obowiązków. W tym zakresie Prezes URE będzie współpracował z Ministrem Środowiska, Głównym Inspektorem Ochrony Środowiska, Marszałkami Województw oraz Szefem Krajowej Administracji Skarbowej. Szacuje się, że wnioski o zmianę lub udzielenie koncesji będzie musiało złożyć około 100-150 podmiotów. Konieczne będzie także wydanie nowego rozporządzenia w sprawie szczegółowego wykazu paliw ciekłych, których wytwarzanie, magazynowanie lub przeładunek, przesyłanie lub dystrybucja, obrót, w tym obrót z zagranicą, wymaga koncesji oraz których przywóz wymaga wpisu do rejestru podmiotów przywożących.

Kolejne rozwiązanie ma na celu doprecyzowanie zasad postępowania z już zużytymi olejami, mając na względzie maksymalizację ich rzeczywistego i bezpiecznego dla środowiska recyklingu oraz minimalizację ich powtórnego wykorzystania na rynku paliw opałowych. Oleje odpadowe w pierwszej kolejności mają być przekazywane do ostatecznego procesu recyklingu w celu ich regeneracji i możliwości powtórnego wykorzystania przy wytwarzania nowych produktów. W przypadku braku takiej możliwości odpady powinny być przekazane do innego procesu odzysku, a dopiero
w ostateczności do unieszkodliwienia.

Kluczowym obowiązkiem, sprzężonym z zasadą pierwszeństwa recyklingu olejów odpadowych będzie obowiązek nieodpłatnego odbioru przez podmioty zbierające oleje odpadowe na dotychczasowych zasadach, sprzedawców oraz prowadzących stacje demontażu pojazdów w rozumieniu ustawy z dnia 20 stycznia 2005 r. o recyklingu pojazdów wycofanych z eksploatacji olejów odpadowych od użytkownika końcowego w punkcie sprzedaży olejów, punkcie wymiany olejów, lub w innym miejscu wyznaczonym przez sprzedawcę na terenie tej samej gminy. Sprzedawca będzie mógł odmówić przyjęcia odpadu w przypadku stwierdzenia jego istotnego zanieczyszczenia.

Projekt zawiera definicję sprzedawcy, przez którego będzie się rozumieć podmiot, który w ramach prowadzonej działalności gospodarczej, dokonuje sprzedaży olejów smarowych i preparatów smarowych użytkownikowi końcowemu; za sprzedawcę uważa się w szczególności podmiot prowadzący punkt sprzedaży olejów smarowych i preparatów smarowych lub punkt wymiany olejów odpadowych. Zakres podmiotowy powyższego obowiązku obejmie szeroki katalog podmiotów, między innymi sklepy, hurtownie, czy też warsztaty samochodowe, które będą zobligowane nie tylko do odbioru zużytego oleju (prawdopodobnie nie tylko od swoich klientów, ale również np. osób samodzielnie wymieniających olej w samochodzie), ale także odpowiedniego przechowywania, a następnie przekazywania do wyspecjalizowanych firm zajmujących się gospodarowaniem tego typu odpadami.

Nowy system nie ominie także sprzedaży internetowej. Tacy sprzedawcy będą zobowiązani wskazać użytkownikowi miejsce najbliższe adresowi dostawy, w którym będzie mógł zwrócić olej odpadowy i uzyskać zwrot opłaty depozytowej. Z uwagi na tak szeroki zakres podmiotowy, obejmujący również podmioty niedysponujące odpowiednią infrastrukturą, możliwe będzie zlecenie obowiązku odbioru odpadów innemu podmiotowi, profesjonalnie zajmującemu się zbiórką odpadów na podstawie umowy o wykonanie zbiórki olejów odpadowych.

W celu zmotywowania końcowych odbiorców do udziału w nowym systemie gospodarowania olejami odpadowymi projekt zakłada kolejne kluczowe zmiany, zarówno z punktu widzenia kierowców, jak i warsztatów. Jedną z nich jest wprowadzenie opłaty depozytowej, która będzie doliczana do ceny sprzedawanych lub wymienianych produktów smarowych. Sprzedawca będzie zobowiązany do jej pobrania od użytkownika końcowego oraz do potwierdzenia jej pobrania poprzez wystawienie kwitu depozytowego, jeżeli przy sprzedaży olejów smarowych i preparatów smarowych, użytkownik nie przekaże mu nieodpłatnie wymaganej ilości olejów odpadowych, przy uwzględnieniu dopuszczalnego ubytku objętości. Dopuszczalne ubytki objętości olejów smarowych i preparatów smarowych dla uznania, że użytkownik końcowy dokonał przekazania olejów odpadowych oraz stawki opłaty depozytowej dla olejów smarowych i preparatów smarowych i sposób uwzględnienia przy rozliczaniu opłaty depozytowej dopuszczalnego ubytku objętości powstałego wskutek eksploatacji olejów smarowych i preparatów smarowych określi w drodze rozporządzenia minister właściwy do spraw klimatu, w porozumieniu z ministrem właściwym do spraw finansów publicznych.

Maksymalna wysokość stawki opłaty depozytowej ma wynosić 10 zł za litr, jednak Minister Rozwoju Jadwiga Emilewicz zapowiedziała, że wysokość kaucji “byłaby bliższa 5 złotych niż 10 złotych”. Zwrot opłaty depozytowej będzie następował w formie gotówkowej w chwili zwrotu oleju odpadowego oraz kwitu depozytowego albo przelewem bankowym na wskazany przez użytkownika końcowego rachunek bankowy w terminie 7 dni od dnia dokonania odbioru oleju odpadowego
i zwrotu kwitu depozytowego. Użytkownik, który nie dokona zwrotu olejów odpadowych w terminie 180 dni od dnia pobrania opłaty depozytowej albo mimo dostarczenia olejów odpadowych nie przedstawi kwitu depozytowego straci prawo do zwrotu opłaty depozytowej. Nieodebrana nadwyżka będzie przekazywana na rachunek wskazany przez ministra właściwego do spraw finansów. Nadzór nad systemem opłaty depozytowej sprawować będą właściwe ze względu na siedzibę sprzedawców urzędy skarbowe.

Rewolucyjną zmianą dla sprzedawców będzie także obowiązek dokonania zgłoszenia do naczelnika urzędu skarbowego, właściwego miejscowo w sprawach podatku akcyzowego dla jego siedziby, zamiaru prowadzenia sprzedaży olejów smarowych i preparatów smarowych, a także olejów smarowych i preparatów smarowych, których zużywanie w trakcie ich eksploatacji, nie powoduje powstawania z nich olejów odpadowych, co najmniej 14 dni przed rozpoczęciem tej działalności. Obowiązek ten będzie dotyczyć także podmiotu prowadzącego zbieranie olejów odpadowych, realizującego obowiązki sprzedawcy na podstawie umowy.

Za nieprzestrzeganie nowych obowiązków będą groziły kary administracyjne, na przykład podmiot obowiązany, który nie przyjmie od użytkownika końcowego olejów odpadowych narazi się na karę pieniężną w wysokości od 2 000 złotych do 50 000 złotych, a sprzedawca prowadzący działalność bez

wymaganego zgłoszenia, dokonujący zgłoszenia po terminie czy też przekazujący w zgłoszeniu dane nieprawdziwe – zapłaci karę pieniężną od 2 000 złotych do 50 000 złotych. Ponadto w celu przeciwdziałania zjawisku smogu projekt wprowadza wyraźny zakaz spalania olejów odpadowych zagrożony karą w wysokości od 5 000 zł do 250 000 zł.

Projekt z dnia 13 lipca 2020 obecnie oczekuje na zgłoszenie do Wykazu Prac Legislacyjnych i Programowych Rady Ministrów. Nowe przepisy mogą wejść w życie już w styczniu 2021 roku, przy czym Ministerstwo proponuje dwuletni okres przejściowy na wejście w życie wszystkich obowiązków związanych z opłatą depozytową.