W dniu 31 grudnia 2018 roku weszło w życie rozporządzenie Ministra Przedsiębiorczości i Technologii w sprawie bezpieczeństwa i higieny pracy przy eliminowaniu przedmiotów niebezpiecznych, w tym wybuchowych, ze złomu metali z dnia 8 listopada 2018 r. (Dz.U. z 2018 r. poz. 2240). Akt ten zastąpił poprzednie rozporządzenie Ministra Gospodarki dotyczące tego tematu z dnia 30 grudnia 1999 roku (Dz.U. 2000 Nr 3, poz. 36).

Nowe rozporządzenie określa przepisy bezpieczeństwa i higieny pracy przy eliminowaniu przedmiotów niebezpiecznych, w tym wybuchowych, ze złomu metali i kreuje obowiązki pracodawców wytwarzających złom metali, zajmujących się zbieraniem, magazynowaniem, transportem, przetwórstwem, sortowaniem, skupem lub sprzedażą złomu metali. Głównym „adresatem” tych przepisów nie są warsztaty samochodowe, ale oczywiście z uwagi na specyfikę ich działalności akt ten dotyczy ich w pełni i w całości, ponieważ w toku wykonywanych napraw – zarówno mechanicznych jak i blacharsko lakierniczych – będzie dochodzić do powstawania złomu.

Definicje

W pierwszej kolejności rozporządzenie definiuje pojęcie „złomu metali”. Należy przez to rozumieć zniszczone lub uszkodzone w toku procesów eksploatacyjnych wyroby z metali i ich części, które nie nadają się do dalszego używania zgodnie z ich pierwotnym przeznaczeniem, a także odpady poprodukcyjne powstające w procesach wytwarzania wyrobów z metali.

Drugim bardzo ważnym pojęciem z punktu widzenia warsztatu samochodowego jest „przedmiot niebezpieczny”. Według definicji zawartej w rozporządzeniu należy przez to rozumieć

• „przedmioty wybuchowe”, Są to wszelkiego rodzaju przedmioty, które ze względu na swoje właściwości wybuchowe stwarzają niebezpieczeństwo w przypadku poddania ich działaniu wysokiej temperatury lub przy niewłaściwym obchodzeniu się z nimi, w szczególności przy ich poruszaniu, rzucaniu, czy jakiejkolwiek przy nich manipulacji. a także,
• „inne urządzenia i przedmioty”, które ze względu na swoje właściwości, zawartość lub skład chemiczny stwarzają niebezpieczeństwo, w szczególności przez właściwości łatwopalne, działanie stwarzające zagrożenie dla zdrowia człowieka pod względem toksyczności ostrej lub działanie rakotwórcze, niebezpieczną dla zdrowia człowieka emisję promieniowania jonizującego przez substancje promieniotwórcze, działanie żrące.

Definicje te co do zasady są zbieżne z poprzednio obowiązującymi, z tym że w aktualnym stanie prawnym doprecyzowano, iż w przypadku toksyn są to przedmioty stwarzające zagrożenie dla zdrowia człowieka pod względem toksyczności ostrej. W poprzednim stanie prawnym definicja przedmiotów niebezpiecznych obejmowała przedmioty stwarzające niebezpieczeństwo tylko dla pracowników.

Bieżąca kontrola złomu metali

W zakresie bieżącej kontroli złomu metali pracodawca w celu stwierdzenia, czy nie znajdują się w nim przedmioty niebezpieczne powinien uwzględnić również czy zostały przygotowane do złomowania, z uwzględnieniem dokonanej oceny ryzyka, wszelkiego rodzaju zamknięte lub częściowo zamknięte pojemniki, naczynia, zamknięte rury o nieznanej zawartości i pochodzeniu, zbiorniki pod ciśnieniem rozumiane jako różnego rodzaju gaśnice, butle ciśnieniowe, pojemniki z aerozolami.

Poprzednie rozporządzenie obejmowało kontrolę złomu w celu stwierdzenia, czy nie znajdują się w nim przedmioty niebezpieczne, w tym wybuchowe, oraz czy wszelkiego rodzaju naczynia, zbiorniki i butle zostały przygotowane do złomowania, kierując się zasadami określonymi w Polskich Normach.

Oględziny

W  obecnie obowiązującym rozporządzeniu oględziny poszczególnych przedmiotów zaliczonych do złomu metali mogą przeprowadzić pracownicy wyznaczeni przez pracodawcę, którzy posiadają niezbędną przy wykonywaniu tego rodzaju pracy wiedzę i doświadczenie w zakresie bezpieczeństwa i higieny pracy. W poprzednim stanie prawnym pracownik dokonujący oględzin musiał posiadać ukończone szkolenie w zakresie bezpieczeństwa i higieny pracy przy tego rodzaju pracy.

Korzystanie z pomocy specjalistów spoza zakładu pracy w przypadku braku możliwości identyfikacji przedmiotów o nieznanych właściwościach lub pochodzeniu

W uchylonym rozporządzeniu pracodawca korzystał z pomocy specjalistów jeżeli było to  konieczne do identyfikacji przedmiotów o nieznanych właściwościach. Obecnie zostały doprecyzowane okoliczności kiedy należy skorzystać z pomocy specjalisty – z pomocy takiej można skorzystać w przypadku, jeżeli jest to podyktowane względami ochrony życia i zdrowia pracowników. Ponadto specjaliści powinni reprezentować „odpowiednie dziedziny nauki i gałęzie przemysłu”.

Powiadomienie Policji lub PSP

Najbardziej jednak istotna regulacja dotyczy sytuacji, w której złomem stają się lub zostaną znalezione w złomie „przedmioty niebezpieczne” (albo nawet jak istnieje takie podejrzenie), o których pisaliśmy na początku.

W przypadku serwisów samochodowych dokonujących napraw mechanicznych lub blacharsko-lakierniczych w złomie bardzo rzadko będą znajdować się przedmioty niebezpieczne z punktu widzenia chemicznego, ale przedmioty które stwarzają zagrożenie eksplozji już jak najbardziej mogą się w nim znaleźć. Będzie to mieć miejsce na przykład w sytuacji kiedy podczas naprawy warsztat musi zezłomować kompletne elementy systemów poduszki powietrznej wraz z tzw. „nabojami”. Może się tak wydarzyć np. kiedy w wyniku naprawy pojazdu wyłamane byłoby mocowanie zespołu poduszki i do wymiany byłby kompletny zespół. Kolejny potencjalny scenariusz jest taki, że jeśli w wyniku wypadku poduszka nie wystrzeliła (bo np. przy przewozie fotelika dla dziecka została wyłączona), ale jednak np. odkształcił się zbiornik tzw. „nabój” zawierający gaz.

Jakie jeszcze mogą być potencjalne sytuacje w których wymontowujemy przedmiot niebezpieczny grożący wybuchem:

• Wymontowywania zbiorników do LPG. Może zdarzyć się konieczność jego złomowania w wyniku odkształcenia pomimo że nie jest rozszczelniony. Czasami także nawet przy rozszczelnionym zbiorniku, pozostają w nim na długi czas opary (resztki) gazu, co może grozić wybuchem.
• Demontaż i złomowanie napinaczy pirotechnicznych pasów bezpieczeństwa (jeżeli są z metalu).
• Demontaż metalowych gaśnic SRS (po uwolnieniu poduszki powietrznej uruchamiana jest gaśnica skierowana na turbosprężarkę).
• Demontaż elementów układu paliwowego, szczególnie w kontekście zbiorników paliwa ale także w odniesieniu utylizacji przewodów paliwowych, pomp, filtrów etc.
• Demontaż i złomowanie metalowych układów klimatyzacji.
• Przedmiotem niebezpiecznym mogą być też pewne rodzaje amortyzatorów, które są wypełnioną gazem.
• W samochodach dla VIP mogą być demontowane gaśnice do systemów przeciwpożarowych wnętrza samochodu, butle z tlenem, ładunki pirotechniczne szyby czołowej (metalowe cylindry z ładunkiem wybuchowym).

Po raz kolejny zwracamy uwagę, że jako w przepisach jest mowa o „złomie metali” ww. operacje muszą dotyczyć elementów grożących eksplozją które po pierwsze są stworzone z metalu, a po drugie przedmioty te muszą stawać się „złomem”, a więc nie będą nigdy ponownie zamontowywane (czy to w naprawianym, czy innym aucie).

Co w sytuacji gdy złomujemy taki przedmiot niebezpieczny? Nowe rozporządzenie wskazuje, iż w przypadku stwierdzenia lub podejrzenia, że w złomie metali znajduje się taki przedmiot należy powiadomić bezpośredniego przełożonego, a następnie pracodawca zawiadamia Policję lub Państwową Straż Pożarną oraz w razie konieczności – Państwową Inspekcję Sanitarną.

Zgodnie z obecnym stanem prawnym, przedmiot niebezpieczny należy pozostawić na miejscu do czasu dokonania oględzin przez specjalistów reprezentujących te organy.

Uniemożliwienie dostępu do złomu metali

W obecnym stanie prawnym pracodawca uniemożliwia dostęp do złomu metali, w którym znajduje się przedmiot niebezpieczny osobom nieuprawnionym. Uprzednio należy usunąć pracowników lub osoby postronne, pozostawiając w bezpiecznej odległości pracownika strzegącego dostępu do tego przedmiotu.

Działania do czasu przybycia odpowiednich służb

Nowe rozporządzenie wskazuje, że do czasu przybycia specjalistów ze służb pracodawca:

• powiadamia o zaistniałej sytuacji wszystkie osoby, które są lub mogą być narażone na poważne i nieuniknione niebezpieczeństwa, w tym o podjętych lub koniecznych do podjęcia działaniach w celu zapewnienia bezpieczeństwa;
• zapewnia bezpieczną ewakuację wszystkich narażonych na niebezpieczeństwo osób do wyznaczonych miejsc, jeżeli jest to konieczne ze względów bezpieczeństwa.

W obecnym stanie prawnym  pracodawca nie ma obowiązku wydawania poleceń w celu umożliwienia pracownikom przerwania pracy oraz w razie potrzeby natychmiastowego opuszczenia stanowisk pracy oraz poleceń związanych z wznowienia pracy po likwidacji występującego zagrożenia. Ponadto należy zauważyć, iż w nowym stanie prawnym o zaistniałej sytuacji należy powiadomić wszystkie narażone osoby, a nie tylko pracowników.

Obowiązek oznaczenia

Nie uległy zmianie kwestie związane z przeprowadzeniem kontroli przed wysyłką i przy odbiorze złomu metali oraz bezpośrednio przed przekazaniem go do przetworzenia. Ponadto niezmiennie z przeprowadzonej kontroli należy sporządzić protokół a na opakowaniach zawierających złom umieścić czytelne napisy o treści: „ZŁOM METALI – NIE ZAWIERA PRZEDMIOTÓW NIEBEZPIECZNYCH”.

Sankcje

Rozporządzenie Ministra Przedsiębiorczości i Technologii w sprawie bezpieczeństwa i higieny pracy przy eliminowaniu przedmiotów niebezpiecznych, w tym wybuchowych, ze złomu metali z dnia 8 listopada 2018 r. nie reguluje sankcji za nie przestrzeganie przepisów w nim zawartych, jednakże mając na uwadze, że zostało ono wydane w oparciu o art. 237 [15] Kodeksu Pracy, który został umieszczony w Dziale dziesiątym, zatytułowanym “Bezpieczeństwo i higiena pracy” należy stosować przepisy z Kodeksu pracy dotyczące naruszenia BHP. Zgodnie z art. 283 §1 Kodeksu pracy, kto, będąc odpowiedzialnym za stan bezpieczeństwa i higieny pracy albo kierując pracownikami lub innymi osobami fizycznymi, nie przestrzega przepisów lub zasad bezpieczeństwa i higieny pracy, podlega karze grzywny od 1000 zł do 30 000 zł. Ponadto tej samej karze podlega m. in. ten kto wbrew obowiązkowi stosuje substancje niebezpieczne, mieszaniny niebezpieczne, substancje stwarzające zagrożenie lub mieszaniny stwarzające zagrożenie nieposiadające kart charakterystyki, a także opakowań zabezpieczających przed ich szkodliwym działaniem, pożarem lub wybuchem.
Ponadto na straży realizacji obowiązków BHP stoi Państwowa Inspekcja Pracy działająca w oparciu o ustawę z dnia 13 kwietnia 2007 roku o Państwowej Inspekcji Pracy (Dz. U. z 2018 poz. 623 ze zm.) oraz Społeczna Inspekcja Pracy działająca w oparciu o ostawę z dnia 24 czerwca 1983 roku o Społecznej Inspekcji Pracy (Dz.U. z 2015, poz. 567 ze zm).