Raz po raz, zwłaszcza na rynku dealerskim lub serwisowym dochodzi do wzmożonych kontroli uiszczania abonamentu RTV w odbiornikach znajdujących się tam samochodach. Temat nie jest także obcy dla dużych flot. W przypadku wizyty kontrolerów pojawia się pytanie jak daleko sięgają ich uprawnienia i jakie mają podstawy prawne do sprawdzania radioodbiorników w naszych pojazdach.

Temat opłat abonamentowych reguluje ustawa z dnia 21 kwietnia 2005 r. o opłatach abonamentowych. Zgodnie z art. 1 ustawy, pobiera się je w celu umożliwienia realizacji enigmatycznie określonej „misji publicznej”, o której mowa w art. 21 ust. 1 ustawy z dnia 29 grudnia 1992 r. o radiofonii i telewizji przez jednostki publicznej radiofonii i telewizji. Opłaty pobiera się za używanie odbiorników radiofonicznych oraz telewizyjnych, za które w rozumieniu tej ustawy uważa się urządzenia techniczne dostosowane do odbioru programów (także w samochodach).

Kwestię jak materialnoprawnie wyglądają zasady płacenia abonamentu w samochodach demonstracyjnych, ekspozycyjnych i zastępczych w serwisie opisywaliśmy w tym miejscu.

Ustawa z 2005 r. jest w wielu miejscach niezbyt precyzyjna. Nie pomaga też fakt, że Poczta Polska, która odpowiada m.in. za pobieranie opłat w sposób dowolny interpretuje jej przepisy. Na przykład, Poczta na swojej stronie internetowej prezentuje swoją własną definicję odbiornika: „Za odbiornik podlegający rejestracji uważa się urządzenie technicznie dostosowane do odbioru programu radiowego lub telewizyjnego. Charakteru odbiorników nie mają odtwarzacze audio i odtwarzacze wideo, pozwalające na odtworzenie nagranej wcześniej audycji lub filmu, a także odbiornik telewizyjny niepodłączony trwale ani czasowo do żadnej instalacji umożliwiającej odbiór programu, pełniący rolę monitora lub wykorzystywany wyłącznie do celów produkcyjnych”. Tymczasem art. 2 ust. 2 wprowadza domniemanie, że osoba, która posiada odbiornik radiofoniczny lub telewizyjny w stanie umożliwiającym natychmiastowy odbiór programu, używa tego odbiornika. Ustawa nie przewiduje konieczności spełnienia warunku „trwałego lub tymczasowego podłączenia telewizora do instalacji umożliwiającej odbiór programu”. Natomiast orzecznictwo rozumie pojęcie odbiornika radiofonicznego i telewizyjnego w jego tradycyjnej formie i stoi na stanowisku, że osoby oglądające telewizję bądź słuchające radia za pomocą komputera, telefonu komórkowego bądź tabletu oraz innych urządzeń niewymienionych w ustawie nie są zobowiązane do płacenia abonamentu radiowo-telewizyjnego (wyrok Wojewódzkiego Sądu Administracyjnego w Warszawie z dnia 5 września 2019 r., VI SA/Wa 2415/18).

Ustawa o opłatach abonamentowych jest adresowana do wszystkich osób, które posiadają i używają odbiorniki telewizyjne lub radiofoniczne, w tym do przedsiębiorców. Odbiorniki radiofoniczne i telewizyjne podlegają zarejestrowaniu dla celów pobierania opłat abonamentowych za ich używanie. Obowiązkowi rejestracji nie podlegają odbiorniki radiofoniczne i telewizyjne:

1) wykorzystywane wyłącznie przy tworzeniu audycji lub innych przekazów;

2) wykorzystywane wyłącznie do tworzenia, rozpowszechniania lub rozprowadzania programów radiowych lub telewizyjnych, w tym do kontroli jakości rozpowszechniania lub rozprowadzania;

3)  przeznaczone przez przedsiębiorcę wyłącznie do sprzedaży lub przekazania osobom trzecim do używania na podstawie umów, jeżeli czynności te należą do przedmiotu działalności gospodarczej danego przedsiębiorcy.

Zasady rejestracji odbiorników określa Rozporządzenie Ministra Administracji i Cyfryzacji w sprawie warunków i trybu rejestracji odbiorników radiofonicznych i telewizyjnych z dnia 17 grudnia 2013 r. Zgłoszenie składa się w terminie 14 dni od dnia wejścia w posiadanie odbiorników. Rejestracji dokonuje się bezpośrednio w placówce pocztowej operatora albo przesyłką listową, z wykorzystaniem strony internetowej operatora do wypełnienia zgłoszenia.

Obowiązek uiszczania opłaty abonamentowej powstaje z pierwszym dniem miesiąca następującego po miesiącu, w którym dokonano rejestracji odbiornika radiofonicznego lub telewizyjnego. Przedsiębiorcy uiszczają abonament za każdy odbiornik radiofoniczny i telewizyjny. Natomiast tylko jedną z opłat, niezależnie od liczby odbiorników radiofonicznych i telewizyjnych uiszczają:

1) osoby fizyczne w tym samym gospodarstwie domowym lub w samochodzie stanowiącym ich własność,

2) podmioty lecznicze niebędące przedsiębiorcami w rozumieniu przepisów o działalności leczniczej, sanatoria, żłobki, publiczne i niepubliczne jednostki organizacyjne systemu oświaty, publiczne
i niepubliczne uczelnie, a także domy pomocy społecznej – w tym samym budynku, zespole budynków lub w samochodach będących w używaniu tych instytucji.

Obecnie opłata za 1 miesiąc za odbiornik radiofoniczny wynosi 7,00 zł miesięcznie (84 zł za rok), natomiast za odbiornik telewizyjny lub telewizyjny i radiofoniczny – 22,70 zł (272,40 zł za rok). W przypadku uiszczenia abonamentu z góry za okres dłuższy niż jeden miesiąc możliwe są zniżki.

Rejestracja i wnoszenie opłaty abonamentowej podlegają kontroli, podczas której ustaleniu podlegają trzy okoliczności: posiadanie odbiorników radiofonicznych lub telewizyjnych przez kontrolowany podmiot, niedopełnienie obowiązku ich rejestracji oraz uiszczania opłat, a także okres używania odbiorników, od którego zależy wysokość bieżącej opłaty abonamentowej należnej za okres używania odbiorników. Posiadanie w rozumieniu ustawy rozumiane jest jako stan faktyczny rozpatrywany w oderwaniu od prawa własności (wyrok Naczelnego Sądu Administracyjnego z dnia 26 września 2018 r., II GSK 590/18). Zgodnie ze stanowiskiem Poczty Polskiej to pracodawca „jest zobowiązany do zarejestrowania oraz wnoszenia opłat abonamentowych za wszystkie odbiorniki radiofoniczne i telewizyjne używane w miejscu pracy, bez względu na to czyją są własnością. W przypadku używania prywatnego odbiornika radiofonicznego lub telewizyjnego przez pracownika w miejscu pracy, odpowiedzialność za brak rejestracji odbiorników ponosi pracodawca. Pracodawca może zakazać pracownikom używania niezarejestrowanych odbiorników lub zobowiązać pracownika do rejestracji prywatnego odbiornika na dane osobowe pracownika oraz adres firmy i wnoszenia opłat. Dowód zarejestrowania należy przechowywać w miejscu pracy”.

Co ciekawe, orzecznictwo sądów administracyjnych wskazuje, że nie ma obowiązku wpuszczania kontrolera do domu czy mieszkania: „Ustawa nie daje kontrolerom prawa żądania wstępu do pomieszczeń celem sprawdzenia posiadania w nich urządzeń wymagających rejestracji i opłat” (wyrok Naczelnego Sądu Administracyjnego z dnia 26 września 2018 r., II GSK 590/18), co po wątpliwościach Rzecznika Praw Obywatelskich potwierdził także przedstawiciel Ministerstwa Infrastruktury i Budownictwa.

Czy do kontroli obowiązków wynikających z ustawy o opłatach abonamentowych stosuje się zasady kontroli przedsiębiorców z ustawy z dnia 6 marca 2018 r. Prawo przedsiębiorców, takie jak np. reguła zawiadomienia przedsiębiorcy o zamiarze wszczęcia kontroli? Okazuje się, że nie. Na takim stanowisku stoją sądy administracyjne: „Poczta Polska może bez zapowiedzi kontrolować, czy firmy mają zarejestrowane odbiorniki telewizyjne lub radiowe. Do tych kontroli nie stosuje się ustawy z 2 lipca 2004 r. o swobodzie działalności gospodarczej (obecnie Prawo przedsiębiorców)” (wyrok Naczelnego Sądu Administracyjnego z dnia 9 kwietnia 2013 r., II GSK 92/12).

Tak samo stwierdził Naczelny Sąd Administracyjny w wyroku z dnia 20 grudnia 2016 r., II GSK 933/15: „Kontrola wykonywania obowiązku rejestracji odbiorników radiofonicznych i telewizyjnych nie była kontrolą działalności gospodarczej, o jakiej mowa w art. 77 ust. 1 w zw. z art. 2 ustawy o swobodzie działalności. Kontrola ta dotyczyła przestrzegania obowiązku rejestracji odbiorników RTV, który jest nałożony na każdego, kto użytkuje taki odbiornik, niezależnie od tego, czy jest on wykorzystywany w działalności gospodarczej, czy też służy do użytku osobistego. Obowiązek wnoszenia opłat abonamentowych został w ustawie o opłatach abonamentowych powiązany z obowiązkiem rejestracji odbiorników i ta konstrukcja umożliwia określenie kręgu podmiotów zobowiązanych. Ustawa o opłatach abonamentowych jest adresowana do wszystkich podmiotów, które posiadają i używają odbiorniki telewizyjne lub radiofoniczne, a obowiązek rejestracji odbiorników, który ma umożliwić zidentyfikowanie zobowiązanych do wnoszenia opłaty abonamentowej, tak samo jak sama opłata, ma charakter powszechny i dotyczy wszystkich podmiotów”.

Jednostką realizującą zadania związane z kontrolą jest Centrum Obsługi Finansowej Poczty Polskiej. Kontrolę przeprowadzają uprawnieni pracownicy Poczty Polskiej, którzy mają obowiązek okazać upoważnienie do wykonywania czynności kontrolnych, legitymację służbową, a na żądanie kontrolowanego, również dowód osobisty. Według informacji na stronie internetowej Poczty Polskiej “osoba kontrolowana powinna umożliwić przeprowadzenie kontroli lub okazać dowód potwierdzający rejestrację odbiorników radiofonicznych i telewizyjnych“, choć jak wynika z powyższego, nie bardzo istnieje podstawa prawna do takiego stanowiska. Niemniej, w przypadku stwierdzenia używania niezarejestrowanego odbiornika radiofonicznego lub telewizyjnego kierownik jednostki operatora pocztowego przeprowadzający kontrolę wydaje decyzję, w której nakazuje rejestrację odbiornika oraz ustala opłatę za używanie niezarejestrowanego odbiornika radiofonicznego lub telewizyjnego. Od decyzji służy odwołanie do ministra właściwego do spraw łączności. Opłata stanowi trzydziestokrotność miesięcznej opłaty abonamentowej obowiązującej w dniu stwierdzenia używania niezarejestrowanego odbiornika. Uiszczenie opłaty nie zwalnia od obowiązku uiszczania bieżącej opłaty abonamentowej za okres od dnia stwierdzenia używania niezarejestrowanego odbiornika.

Nadzór nad wykonywaniem kontroli obowiązku rejestracji odbiorników radiofonicznych i telewizyjnych oraz obowiązku pobierania opłaty abonamentowej sprawuje minister właściwy do spraw łączności. Do opłat abonamentowych oraz do opłaty „karnej” stosuje się przepisy o postępowaniu egzekucyjnym w administracji w zakresie egzekucji obowiązków o charakterze pieniężnym. W przypadku opóźnienia w uiszczaniu opłaty abonamentowej naliczane są odsetki w wysokości jak dla zaległości podatkowych w rozumieniu ustawy z dnia 29 sierpnia 1997 r. – Ordynacja podatkowa. Uprawnionymi do żądania wykonania obowiązków w drodze egzekucji administracyjnej są kierownicy jednostek operatora wyznaczonego. Połowa wpływów z opłaty „karnej” stanowi dochód operatora pocztowego. Wpływy z niniejszej opłaty, pomniejszone o kwoty stanowiące dochody operatora przekazywane są na wyodrębniony rachunek Krajowej Rady Radiofonii i Telewizji.

Abonament RTV stanowi opłatę, o której mowa w art. 2 § 2 Ordynacji podatkowej, co oznacza, że ma do niej zastosowanie art. 70 § 1 tej ustawy, w związku z czym opłata przedawnia się po upływie pięciu lat, licząc od końca roku, w którym upłynął termin jej płatności (wyrok Wojewódzkiego Sądu Administracyjnego w Gliwicach z 30 lipca 2012 r., I SA/Gl 210/12).